Franciszek Wlodarski (1889-1944)

Lech Maligranda ; Walerian Piotrowski

Antiquitates Mathematicae, Tome 11 (2017), pp. 3 - 35.

Résumé

Franciszek Włodarski was a Polish mathematician working mainly in analytic geometry and projective geometry. In 1911 he defended his Ph.D. thesis "Projective geometry on the sphere in the vector calculus" at the University of Fribourg in Switzerland. He published seven scholarly papers and two textbooks, one in analytic geometry, the other one in geometric constructions. He also translated in 1917, from Italian into Polish, the book "Lectures on Projective Geometry" by Federigo Enriques, and this is why he is mentioned in "Tysiąc lat polskiej myśli matematycznej" J. Dianni i A. Wachułka(1963) p. 243. We took interest in Włodarski because of the praise concerning his translation of Enriques's book, his work at the University of Poznań in the years 1919--1929 as well as contradictory information regarding his death year and lack of a photograph in any descriptions concerning his person. We reached his family and, thanks to this, were able complete the missing information. So we present the course of life and the scientific output of Franciszek Włodarski, including an invention patented in the years 1929-1930 in four countries.

Détail

DOI : 10.14708/am.v11i0.1920

Mots-clés : Franciszek Włodarski, history of mathematics in Poland, biographies, Poznań University, analytic geometry, projective geometry, geometric constructions, patent

Bibliographie

Prace bądź książki oznaczone gwiazdką (*), w tej i dalszych częściach bibliografii, są swobodnie dostępne w internecie. Skróty poniżej: MR = Mathematical Reviews, Zbl = Zentralblatt für Mathematik, JFM = Jahrbuch über die Fortschritte der Mathematik.

3. Spis książek i prac naukowych Włodarskiego

[W1]

Projektive Geometrie der Kugelfläche in vektoranalytischer Behandlung

(

Geometria rzutowa powierzchni kuli w terminologii wektorowo analitycznej

), Diss. Universität Freiburg (Schweiz), Druck von Alexander Gins, Warschau 1911, 111 stron, doktorat (po niemiecku). JFM 43.0614.02

[W2]*

Geometrya analityczna na powierzchni kuli w rachunku wektorów

, „Wiadomości Matematyczne” 17 (1913), 225–301. JFM 44.0630.01

[W3]

Przyczynek do teoryi krzywych kołowych jednobieżnych rzędu trzeciego

, „Wektor” 3 (1913), 164–167 [wysłana 9 czerwca 1913 roku z Getyngi]. JFM 44.0670.04

[W4]*

Krzywe ogniskowe na powierzchni kuli w rachunku wektorów

, „Wiadomości Matematyczne” 18 (1914), 133–143 [wysłana 1 kwietnia 1913 roku z Getyngi].

[W5]

Przyczynek do teorii krzywych kołowych rzędu 3-go

(

Zur Theorie der Zirkularen Kurven 3-er Ordnung

), Sprawozdania z posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydział III 7 (1914), 132–141 (po polsku: 132–136 i po niemiecku: 136–141). Komunikat zgłoszony 24 lutego 1914 roku. Przedstawił S. Dickstein.

[W6]

O rozcinaniu płaszczyzny za pomocą najmniejszej liczby kontynuów

(

Über die Teilung der Ebene durch die kleinste Anzahl von Kontinuen

), Sprawozdania z posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydział III 9 (1916), 245–261 (po polsku: 245–259 i po niemiecku: 259–261). Wysłane 29 stycznia 1916 z Łodzi. Komunikat zgłoszony 10 lutego 1916 roku. Przedstawił S. Dickstein.

[W7]*

Sposób Berlinera tworzenia krzywych 3-go rzędu z punktem podwójnym odosobnionym

, „Wiadomości Matematyczne” 21 (1917), 17–50 [wysłana 14 sierpnia 1916 roku z Warszawy].

[W8] Tłumaczenie z języka włoskiego na polski:

Federigo Enriques, Wykłady geometryi rzutowej

, Kasa Mianowskiego, Warszawa 1917, viii+436 stron [ukończone 17 grudnia 1916 roku w Warszawie].

[W9]*

O warunkach równoległości i prostopadłości w Geometrji analitycznej

, „Wiadomości Matematyczne” 27 (1923), 1–15. JFM 49.0438.18

[W10]

Geometrja analityczna płaska. Cz. I

, Wydawca: Fiszer i Majewski, Drukarnia Uniwersytetu Poznańskiego, Poznań 1924, viii+337 stron [ukończona 3 grudnia 1923 roku].

[W11]

Konstrukcje geometryczne wykonywane za pomocą linjału skończonego o jednej krawędzi

, Fiszer i Majewski, Poznań 1924, viii+59 stron [ukończona 17 lutego 1924 roku].

[W12]*

Metoda lub urządzenie do sekwencyjnego odtwarzania obrazów widocznych ze wszystkich stron

, wynalazek opatentowany w latach 1929–1930 w Anglii, Kanadzie, Niemczech i USA.

UK Patent 299788-A,

Method or apparatus for rendering displays visible from all sides

, opublikowany w Anglii 20 czerwca 1929 roku (por. http://patent.ipexl.com/GB/299788-a.html), Patent CA 294897,

Apparatus for rendering displays visible from all sides

, opublikowany w Kanadzie 19 listopada 1929 roku (por. http://patent.ipexl.com/CA/294897.html), Patent DE 506505 C

Vorrichtung zum allseitigen Sichtbarmachen von Schaustellungsgegenstaenden

, opublikowany w Niemczech 9 września 1930 roku (por. http://www.google.ie/patents/DE506505C?cl=de), US patent 1.782.834,

Apparatus for rendering displays visible from all sides

, opublikowany w USA 25 listopada 1930 roku (por. http://www.google.com/patents/US1782834 lub Nov. 25, ’1930. F. WLODARSKI I 1,782,834).

4. Informacje o Franciszku Włodarskim

[1]

Franciszek Włodarski – doktorat 1911

, Archiwum Uniwersytetu Fryburskiego w Szwajcarii, w tym: podanie i własnoręcznie napisany krótki życiorys po niemiecku z 21 czerwca 1911 roku oraz 3-stronicowa recenzja jego pracy doktorskiej napisana po francusku przez Franza Daniëlsa z 20 lipca 1911 roku.

[2]

Franciszek Włodarski – życiorys i działalność naukowa

, Archiwum Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznańiu, 4 strony, sygn. 103e/39.

[3]

Franciszek Ksawery Włodarski

, [w:]

Uniwersytet Poznański w pierwszych latach swego istnienia (1919-23) za rektoratu Heljodora Święcickiego

, Księga pamiątkowa wydana staraniem Senatu Uniwersytetu Poznańskiego pod redakcją Adama Wrzoska, Poznań 1925, 494–495 (jest tu życiorys Włodarskiego wraz ze spisem publikacji zawierającym 9 pozycji].

[4]

Franciszek Włodarski

, materiały ze zbiorów rodzinnych uzyskane od Pani Ewy Bieszkiewicz w 2014 roku (w tym kserokopie: 4 zdjęcia, poświadczenie o zawarciu małżeństwa z 20 maja 1920 r., karta legitymacyjna Wolnej Wszechnicy Polskiej na rok akad. 1917/1918, książeczka wojskowa, świadectwo śmierci z 13 stycznia 1944 roku i klepsydra).

[5] J. Dianni i A. Wachułka,

Tysiąc lat polskiej myśli matematycznej

, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1963 [Franciszek Włodarski, 243].

[6] R. Duda,

Franciszek Włodarski (1889–1941)

, [w:]

Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską

, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, 508–509 [błędna data śmierci; faktycznie na stronie 231 jako data jego śmierci podany jest rok 1929, a na stronie 508 data śmierci to 1941. Obydwie te daty są niepoprawne].

[7] M. Jaroszewska i J. Musielak,

Matematycy poznańscy 1919–1939

, [w:]

Złamanie szyfru Enigma. Poznański pomnik polskich kryptologów

(S. Jakóbczak i J. Stokłosa, red.), Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2007, 21–48 [Franciszek Włodarski (1889–1929), 26–27, błędny rok śmierci].

[8] M. Jaroszewska i J. Musielak,

Zdzisław Krygowski. Pionier matematyki poznańskiej

, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2011 [Franciszek Włodarski, 13, 21, błędna data śmierci].

[9] J. Musielak,

Matematyka

, [w:]

Matematyka, fizyka i chemia na Uniwersytecie Poznańskim (1919–1969)

, Poznań 1971, 5–16 [Franciszek Włodarski, 5, 6].

[10] W. Orlicz,

Matematyka w ośrodku poznańskim (1919–1969)

, [w:]

Nauka w Wielkopolsce

, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1973, 199–230 [Franciszek Włodarski (1889–1944), 229].

[11] Z. Pawlikowska-Brożek i M. Sękowska,

Włodarski Franciszek (1889–1941)

, [w:]

Słownik Biograficzny Matematyków Polskich

(S. Domoradzki, Z. Pawlikowska-Brożek i D. Węglowska, red.), Tarnobrzeg 2003, 258–259 [błędna data śmierci].

5. Cytowane prace bądź książki oraz listy i informacje

[12]* A. Adler,

Theorie der geometrischen Konstruktionen

(

Teoria konstrukcji geometrycznych

), Göschensche, Leipzig 1906, viii+301 stron; tłumaczenie rosyjskie przez G. M. Fichtenholza „Teoria geometricheskikh postroienii”, Leningrad 1940, 232 stron. JFM 37.0511.03, JFM 41.0555.01

[13] K. Andersen,

The Geometry of an Art. The History of the Mathematical Theory of Perspective from Alberti to Monge

, Springer, New York 2007, xxxviii+812 stron. MR2269816

[14]* H. Berliner,

Involutionssysteme in der Ebene des Dreiecks

(

Systemy inwolucji w płaszczyźnie trójkąta

), Vieweg & Sohn, Braunschweig 1914, xii+212 stron. JFM 45.1355.01

[15]* N. M. Beskin, W. G. Bołtianskij, G. G. Masłowa, N. F. Czetwieruchin i I. M. Jagłom,

Obscchije principy geometricheskich postrojeni

(

Ogólne zasady konstrukcji geometrycznych

), [w:] P. S. Aleksandrow, A. I. Markuszewicz i A. Ja. Chinczyn (Red.),

Encyklopedia Elementarnej Matematyki, Tom 4. Geometria

, Fizmatgiz, Moskwa 1963, 160–204 (po rosyjsku).

[16]* R. Böger

Ebene Geometrie der Lage

(

Geometria położenia na płaszczyznie

), G. J. Göschen, Lepzig 1900, x+289 stron. JFM 31.0521.05

[17]* K. Borsuk,

Geometria analityczna w

n

wymiarach

, Monografie Matematyczne, Tom XII, Lund 1950, iv+448 stron. MR0040017

[18] J. Browkin,

Wybrane zagadnienia algebry

, Biblioteka Matematyczna, Tom 31, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, 226 stron; 2. wyd. popr. 1970, 226 stron.

[19] D. Ciesielska,

Recenzja książki Franciszka Włodarskiego

[W11], maszynopis, 3 czerwca 2015, 3 strony.

[20] D. Ciesielska,

Rola funduszu imienia doktora Władysława Kretkowskiego w kształtowaniu krakowskiego ośrodka matematycznego

, „Studia Historiae Scientiarum” (Prace Komisji Historii PAU) 15 (2016), 157–192, doi: 10.4467/23921749SHS.16.007.6150

[21] J. L. Coolidge,

A History of Geometrical Methods

, Oxford University Press, New York 1940, xviii+451 stron. MR0002769, JFM 66.0685.01

[22]* M.-Fr. Daniëls,

Essai de géométrie sphérique en coordonnées projectives

(

Szkice z geometrii sferycznej we współrzędnych rzutowych

), L’Université de Fribourg, Nouvelle Série, Fasc. VIII, Fribourg (Suisse) 1907, xiii+280 stron. JFM 38.0594.05

[23] J. Dieudonné,

History of Functional Analysis

, North-Holland, Amsterdam 1981. MR0605488

[24] R. Duda,

Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską

, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, 587 stron.

[25] F. Enriques (zebrał i ułożył),

Zagadnienia, dotyczące Geometrii elementarnej, Tom II. Konstrukcje geometryczne i teoria izoperymetrów

, z trzeciego wydania włoskiego przełożyli Stanisław Kwietniewski i Władysław Wojtowicz, Warszawa 1917, 415 stron.

[26]* H. E. Grassmann,

Projektive Geometrie der Ebene unter Benutzung der Punktrechnung dargestellt.

Erster Band: Binäres

(

Geometria rzutowa płaszczyzny pokazana za pomocą obliczeń punkt.

Tom I. Binaria

), Teubner, Leipzig und Berlin 1909, xii + 360 stron. JFM 40.0590.01

[27]* Z. Janiszewski,

O rozcinaniu płaszczyzny przez kontinua

, „Prace Matematyczno-Fizyczne” 26 (1915), 11–63; przedruk

Sur les coupures du plan faites par des continus

[w:]

Z. Janiszewski, Oeuvres Choisies

, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962, 141–193. JFM 45.0132.02

[28]* J. Jaszuńska,

Desargues i nożyce

, „Delta 4” (2015), 25; http://www.deltami.edu.pl/temat/matematyka/geometria/2015/03/29/1504 delta-deltoid.pdf, data dostępu 12.05.2015.

[29]* I. Jóźwik i M. Terepeta,

Matematyka na Politechnice Łódzkiej w latach 1945–1970

, „Antiquitates Mathematicae” 19 (2015), 3–29. MR3458853, doi: 10.14708/am.v9i0.630

[30] B. Knaster,

Zygmunt Janiszewski

(

w 40-lecie śmierci

), „Wiadomości Matematyczne” 4 (1960), nr 2, 1–9; francuska wersja [w:]

Z. Janiszewski, Oeuvres Choisies

, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962, 5–13. MR0140381

[31]* B. Knaster i K. Kuratowski,

Sur les ensembles connexes

, „Fundamenta Mathematicae” 2 (1921), 206–255. JFM 48.0209.02

[32]* K. Kuratowski,

Topologie. II. Espaces compacts, espaces connexes, plan euclidien

, Monografie Matematyczne 21, Warszawa–Wrocław 1950, viii+444 stron (po francusku). MR0039235

[33] G. E. Martin,

Geometric Constructions

, Springer-Verlag, New York 1998, xii+203 stron. MR1483895

[34] J. Mioduszewski,

O pracy Franciszka Włodarskiego

[W6], listy z 1 marca 2015, 24 kwietnia 2015 i 9 czerwca 2015.

[35] H.-J. Petsche, A. C. Lewis, J. Liesen i S. Russ (redaktorzy),

Hermann Grassmann. From past to future: Grassmann’s work in context

, Proc. of the Grassmann bicentennial conference (Potsdam, Germany and Szczecin, Poland, September 16-19, 2009), Birkhäuser, Basel 2011, xx+580 stron. Zbl 1205.00108

[36] A. Płoski,

O pracach Franciszka Włodarskiego

[W2], [W3], [W5], [W7], [W9], list z 16 lipca 2015, 2 strony.

[37] Z. Pogoda,

Metody rzutowe

, [w:]

Szkoła geometrii. Odczyty kaliskie

(Wojciech Jędrychowski i Marek Kordos, red.), Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993, 85–96.

[38] Z. Pogoda,

Zabawy z cieniem

, [w:]

Miniatury Matematyczne nr 17

, Wydawnictwo Aksjomat, Torun 2005, 25–66.

[39]* Th. Reye,

Geometrie der Lage

(

Geometria położenia

), 2. wyd. poprawione i uzupełnione, Baumgärtner, Leipzig 1899, xiv+296 stron; tłumaczenie angielskie: T. F. Holgate,

Lectures on the geometry of position.

Part I

, The Macmillan Company, New York, London 1898, xix+248 stron. JFM 29.0461.09

[40] P. Samuel,

Géométrie Projective

, Presses Universitaires de France, Paris 1986, 176 stron; ang. tłum.

Projective Geometry

, Springer-Verlag, New York 1988, x+156 stron. MR0850482

[41]

Słownik Biograficzny Matematyków Polskich

(S. Domoradzki, Z. Pawlikowska-Brożek i D. Węglowska, red.), Tarnobrzeg 2003, 286 stron.

[42]*

Janusz Włodarski

, dostępne pod adresem

http://pl.wikipedia.org/wiki/Janusz Włodarski

, data dostępu 12.05.2015.

[43]* M. Stark,

Geometria analityczna: ze szczególnym uwzględnieniem podręcznika Eustachego Żylinskiego

, Monografie Matematyczne, Tom 26, Warszawa-Wrocław 1951, viii+629 stron. MR0044130 (13,375f)

[44] J. Strelcyn,

Listy z uzupełnieniami do pracy o Franciszku Włodarskim, w szczególności o książkach

[W10], [W11]

i pracy

[W9], listy z 9, 10, 21, 22 września, 3 i 18 października, 27 listopada oraz 30 listopada 2016 roku.

[45] T. Włodarski,

Listy z informacjami o rodzinach Włodarskich

, listy z 12 lutego 2015, 23 lutego 2015 i 23 marca 2015.

[46] Z. Włodarski,

Refleksje autobiograficzne

, [w:]

Historia psychologii polskiej w autobiografiach, Część I

(Teresa Rzepa, red.), Uniwersytet Szczecinski, Szczecin 1995, 165–228.

[47]*

Ziemowit Włodarski

, dostępne pod adresem http://www.psych.uw.edu.pl/o_nas.php?id=2&sub id=5.14 i http://www.psychologia.pl/o_nas.php?id=5&sub id=1022, data dostępu 12.05.2015.

[48] E. Wyka,

List Ewy Wyki do Danuty Ciesielskiej

(przekazany Lechowi Maligrandzie) z informacją o patencie Włodarskiego, 12 października 2016, 2 strony.

[49]* Życiorysy matematyków na stronach

MacTutor History of Mathematics archive

dostępne pod adresem http://www-history.mcs.stand.ac.uk/BiogIndex.html, data dostępu 12.05.2015.