Intensywne dyskusje w obszarze polityki edukacyjnej dotyczące złego funkcjonowaniapolskiego systemu szkolnego doprowadziły pod koniec lat 90-tychdo głębokich jego zmian. Głównymi elementami sukcesywnie wprowadzanychreform było wprowadzenie w 1999 nowej struktury szkolnictwa, co skutkowałostworzeniem nowej podstawy programowej, organizacji centralnych egzaminówi powołaniem komisji egzaminacyjnych. Badania PISA, realizowane w okresiepomiędzy 2000 i 2015 wykazały, że wprowadzone zmiany poskutkowałypozytywnymi wynikami w odniesieniu do nauczania matematyki. W obliczuaktualnie wprowadzanych reform, z dydaktycznego punktu widzenia staje sięinteresujące zbadanie tych instrumentów sterowania, co do których możnaprzyjąć, że mają pozytywny wpływ na osiągane wyniki. Z badań empirycznychprowadzonych w Niemczech wynika, że na przebieg procesu nauczaniawpływ instrumentów, w których manifestują sie oczekiwane efekty (np. Curriculum,Standardy itp.) jak i tych, w których odbijają się obserwowalne efekty(np. egzaminy) jest duży. Z powodów formalnych można przyjąć, że dla poziomulower secondary education (ISCED 2) takim instrumentem jest egzamingimnazjalny. Dla przedmiotu matematyka na efekty typu obserwowalnewpływ mogą mieć np. struktura zadań egzaminacyjnych jak i cechy generująceich poziom trudności. Ten to aspekt badawczy był brany pod uwagę w artykuleScheja (2017). Tam koncepcja kognitywnej aktywizacji została użyta doanalizy i oceny pełnego zestawu zadań z egzaminów gimnazjalnych z okresupomiędzy 2002 i 2015. Jednak we wspomnianym artykule nie został wziętypod uwagę wpływ reformy egzaminów, dokonany w roku 2012 ze względu nawprowadzone wtedy zmiany w podstawach programowych, dlatego też wynikiprzeprowadzonych tam analiz powinny być raczej oceniane jako niespójne.Obecny artykuł poszerza to podejście o perspektywę rozwojową. Badaniaprzekrojowe dotyczą zadań matematycznych z egzaminów gimnazjalnych z lat2002–2005 (N = 65) i 2012–2015 (N = 92). Został opisany i zanalizowanyzawarty w nich poziom kognitywnych wymagań. Jest to poziom kognitywnejaktywizacji, czyli wymiar złożoności odnoszony do kategorii kognitywnych,które potencjalnie mogą być zidentyfikowane w procesie rozwiązania zadania.Dla analizy zadań przyjęto 6 kategorii, w których rozróżniane są czterypoziomy kognitywnej kompleksowości: modelowanie praktyczne, modelowaniematematyczne, argumentacja, wykorzystanie matematycznych reprezentacji,sprawność wykonywania działań matematycznych i posługiwanie się matematycznymtekstem.Celem badań jest prześledzenie pod tym względem czasowych zmian obserwowanychw strukturze i stopniu złożoności zadań egzaminacyjnych. Natej podstawie możliwe jest – poszerzając perpektywę badawczą – szukanieodpowiedzi na pytania dotyczące stopnia powiązania zadań egzaminacyjnychz podstawą programową.Z przeprowadzonych badań wynika między innymi, że:• Centralnym typem matematycznych zagadnień w dwóch seriach zadańjest spodziewane modelowanie. Duże różnice wystepują jednak w proponowanymkontekście tych zadań. W okresie 2002–2005 mocno dominujązadania umieszczone w kontekście praktycznym, głównie o średnimpoziomie kognitywnej kompeksowości. W latach 2012–2015 możnastwierdzić koncepcyjne przesunięcie w obrębie modelowania w kierunkumatematycznego modelowania o średniej i wysokiej kompleksowości kognitywnej.W tych dwóch kognitywnych kategoriach zaznacza się dużyzwiązek zadań egzaminacyjnych z podstawami programowymi.W przeciwieństwie do modelowania, potrzeba argumentacji jest wymienionatylko w jednym zadaniu z okresu 2002–2005, zaś pomiędzy 2012i 2015 w około 11% wszystkich zadań. Tutaj analogiczne – skutkowaniepodstawy programowej na poziom tej kognitywnej umiejętności, w szczególnościw latach wprowadzania egzaminu gimnazjalnego, jest bardzoograniczone.• Średni poziom kognitywny wykorzystania matematycznych reprezentacjijest a) porównywalnie wysoki i b) wzrasta lekko w zadaniach po reformieegzaminu w 2012. Zadania z lat 2002–2005 cechują się jednak – wbrewoczekiwaniom – brakiem szerokiego rozłożenia kompeksowości tej umiejętnościna wszystkie cztery stopnie.• Średni poziom wymagań sprawności w wykonywaniu matematycznychobliczeń, w porównaniu do pozostałych kognitywnych umiejętności możebyć oceniony w obu okresach jako wysoki. Odpowiada on zarazem poziomowitej umiejetności w Zentrale Pr ̈ufung ZP 10, porównywalnemuinstrumentowi zewnętrznego pomiaru osiągnięć w Nadrenii Północnej-Westfalii (Niemcy) po dziesiątej klasie.Średni poziom obu zestawów zadań w posługiwaniu się matematycznymtekstem jest a) w porównaniu do badania PISA wysoki, zarazemb) w obydwu zestawach zadań raczej ograniczenie porównywalny. Podpunktb) jest spowodowany przede wszystkim częściowym przemieszczeniem w latach 2012-2015 zadań z poziomu „0” na poziom wysoki w tejkategorii.Można wieęc stwierdzić, że rozkład zadań na kognitywne kategorie i ich stopniekompeksowości w zadaniach egzaminu gimnazjalnego jest w dwóch badanychzestawach tylko ograniczenie porównywalny. Do wspólnej charakterystyki zadańzaliczyć można względnie wysoki poziom kognitywnych umiejętności, któryjest generowany dość szerokim zakresem aktywności i ich raczej wysokimpoziomem. Fundamentalna różnica w zadaniach matematycznych po reformieegzaminu gimnazjalnego w roku 2012 w stosunku do zadań wcześniejszychpolega na mierze i poziomie wymagań dotyczących modelowania oraz argumentowania.
